Преэклампсийн эмнэлзүй, ялган оношилгоо , патологи
Амьсгал –зүрх судасны тогтолцоо
Цусны даралт ихсэлт — Цусны даралт ихсэх нь ихэнхи тохиолдолд преэклампсийг илэрхийлэх хамгийн эрт илэрдэг бөгөөд хамгийн түгээмэл тохиолддог эмнэлзүйн шинж тэмдэг юм. Цусны даралт ихэвчлэн аажим ихэсч голдуу жирэмсний 37 дахь долоо хоногоос хойш зарим тохиолдолд гурав дахь гурван сард гипертензийн түвшинд (≥140/90 mmHg) хүрдэг. [32] Гэсэн хэдий ч зарим эмэгтэйчүүдэд цусны даралт ихсэлт хурдан хугацаанд буюу жирэмсний 34 дахь долоо хоногоос өмнө эсвэл төрсний дараа үүсдэг. Хамгийн багадаа 4 цагийн зайтай 2 удаагийн үзлэгээр систолын даралт ≥160мм.муб эсвэл диастолын даралт ≥110мм.муб байх нь преэклампсийн хүнд хэлбэрийг илтгэнэ. [4]
Цусны эзлэхүүн ихсэх болон хаван — Преэклампсигийн үеийн хавагналт нь судасны нэвчимхий чанар ихэссэний буюу мөн судас “хэт дүүрсний ” илэрхийлэл гэж үздэг. Преэклампси оношлогдсон үгүйгээс үл хамааран олон эмэгтэйчүүдэд хавагнах шинж илэрдэг. Хэдий тийм ч огцом хурдацтайгаар жин нэмэгдэх ( >5 паунд/7 хоногт [1 паунд=0.453592 кг] ) болон нүүрээр хавагнах зэрэг нь преэклампситай эмэгтэйчүүдэд түгээмэл илэрдэг.
Зүрхний үйл ажиллагаа — Преэклампси нь миокардид шууд нөлөөлдөггүй хэдий ч зүрх преэклампсигаар үүсгэгдсэн физиологийн өөрчлөлтөнд хариу үйлдэл үзүүлдэг. Хүнд хэлбэрийн преэклампси нь өндөр хувьсамтгай гемодинамик хүчин зүйлстэй холбоотой байх боломжтой. [49-53] Преэклампси бүхий эмэгтэйчүүдийн багахан хэсэгт миокардын гэмтэл эсвэл бүх талбайг хамарсан диастолын үйл ажиллагааны алдагдал үүсдэг.[54] Өвчтөнд миокардын ишемиг санагдуулам цээжний өвдөлт мэдрэгдэх эсвэл зүрхний цахилгаан бичлэгт шинэ өөрчлөлтүүд ажиглагдах зэрэг эмнэлзүйн илрэл ажиглагдах үеэс Трофонин I – ийн түвшинг тодорхойлох хэрэгтэй. [55,56].Зүрхний ямар нэгэн өвчин үгүй үед трофонин I – ийн түвшин ихсэх нь преэклампситай холбоогүй байдаг. [57]
Уушгины хаван— Уушгины хаван үүсэх нь өвчний хүндийн зэргийн нэг илэрхийлэл болно. Преэклампситай өвтөнүүдийн уушгины хавангийн судалгаа маш олон төрөл байдаг. [58-61]. Уушгины судасны гидростатик даралт нь сийвэнгийн онкотик даралттай харьцуулахад хэт их байх нь зарим эмэгтэйчүүдэд ялангуяа төрсний дараах үед уушгины хаван үүсгэж байна гэж үздэг. Гэхдээ бүх уушгины хаван бүхий преэклампситай өвчтөнүүдийг энэхүү тайлбарт хамруулж болохгүй юм. Уушгины хаван үүсэх бусад шалтгаанд капиллярын нэвчимтгийн чанар ихсэх, зүрхний зүүн ховдол тосгуурын дутагдал, эмчилгээний ачаалал, тун ихдүүүлэх зэрэг шалтгаан багтдаг.
Бөөр — Бөөр нь преэклампсигийн шалтгаант эндотелийн гэмтлийг хамгийн тодорхой харуулдаг эрхтэн юм.
Протейнури — 24 цагийн шээсний сорьцонд уураг ≥0.3гр эсвэл савхан хэмжүүрээр тогтмол 1+(30 mg/dL) эсвэл санамсаргүй үеийн уураг\креатинины харьцаа >0.3 байх нь преэклампсигийн протейнуриг илтгэдэг. Хэдийгээр ихэнхи тохиолдолд преэклампситай эмэгтэйд протейнуригийн хэмжээ <5 гр/өдөрт байдаг ч >10 гр/өдөрт протейнури тохиолдох нь бий. Шээсэнд уураг ялгарах нь магадгүй хожуу илрэх ч [71,72], преэклампсийн явцын үед гол төлөв ихэсдэг. Түүдгэнцрийн хоригийн бүрэн бүтэн байдал алдагдах болон сувганцрын шүүгдсэн уургийн (hypofiltration) зохицуулалт өөрчлөгдөх зэргийн улмаас шээсээр уураг ялгаралт ихэсдэг. [73]. Преэклампситай жирэмсэн эмэгтэйчүүдэд хийсэн зарим онцлог судалгааны явцад подоцитури – podocyturia (шээсээр подоцит эс ялгарах ) илэрч байгаа нь ажиглагдсан. [75]. Шээсээр ялгарч байгаа подоцит нь түүдгэнцрээс подоцит алдагдаж байгааг илэрхийлэх ба энэ нь магадгүй түүдгэнцрийн шүүлтийн хоригийн гэмтэл улмаар протейнури үүсгэдэг байж болох юм гэж зарим судлаачид үзэж байгаа. Судасны эндотелийн өсөлтийн хүчин зүйлсийн (VEGF) дутагдал мөн нөлөөлж байж магагүй хэмээн таамаглаж байгаа.
Бөөрний үйл ажиллагаа — Хэвийн цусны даралттай жирэмсэн эмэгтэйчүүдтэй харьцуулахад преэклампситай эмэгтэйчүүдийн бөөрний түүдгэнцрийн шүүлтийн хурд 30-40% буурсан байдаг. Ийлдсийн креатинины түвшин ихэнхи тохиолдолд хэвийн юмуу эсвэл бага зэрэг ихэсдэг (1.0 to 1.5 mg/dL [88 to 133micromol/L]). Креатинин >1.1мг/дл эсвэл креатинины түвшин 2 дахин ихсэх нь хүнд хэлбэрийг илтгэх ба цусны эзлэхүүн буурснаас болон судас агшсанаас үүдэлтэй бөөрний судасны агшилт мөн натри биед баригдсанаар үүсдэг. Хоногийн шээсний гарц <500 mL/24 цаг хүрч багасах нь бий. Хэдийгээр гиперурикеми нь преэклампситай холбоотой хэдий ч ийлдсэн дэхь түвшин нь преэклампситай эмэгтэйчүүдэд эхийн болоод ургийн хүндрэл мөн уг өвчний явцыг илэрхийлэхэд зохимжгүй, мэдрэг чанар багатай үзүүлэлт юм. [76,77].
Бөөрний гистологи —Бөөрний биопси хийлгэсэн преэклампситай эмэгтэйчүүд болон преэклампсигийн шалтгаанаар эндсэн эмэгтэйчүүдээс авсан аутопсид тулгуурлан дүгнэлт хийж бөөрний гистологийн өөрчлөлтүүдийг илрүүлсэн ба үүнээс түүдгэнцрийн эндотелиозисийг харж болно. Түүдгэнцрийн эндотелиозис гэрлийн болон электрон микроскот дараах өөрчлөлтүүдээр илэрнэ : ( Зураг№1-5) [78]:
- Эндотель эсийн хавагнал \ томрол \
- Пенетраци алдагдах
- Капиллярын хөндий бөглөрөх
Түүдгэнцрийн эндотелиозисийн гистологийн өөрчлөлтүүд нь преэклампсигийн бус тромботик микроангиопатитай төстэй байдаг ч преэклампсигийн үед тромб ховор тохиолдоно. ( Гэсэн хэдий ч иммунофлюресценц микроскопиор фибрины тунадас илэрч болно ) Ховор тохиолдолд дээрхи өөрчлөлтүүд нь протейнури илрээгүй болон жирэмсэн бус эмэгтэйчүүдэд илрэх нь бий. [79,80].
Гематологи — Хамгийн элбэг тохиолддог бүлэгнэлтийн алдагдал нь тромбоцитопени юм. Бичил судасны эндотелийн гэмтэл , бичил судсандахь фибринэн тромб болон ялтас эсийн үүсэлтийн идэвхижил зэргийн дүнд үүснэ. Ялтас эсийн зарцуулалт хэт хурдсах нь тромбоцитопенид хүргэдэг ба үүнд дархлааны механизм тодорхой үүрэг гүйцэтгэдэг гэж үзэж байна. [81]. Ялтас эсийн тоо 100,000/микролитр – ээс багасах нь преэклампси хөнгөнөөс хүнд зэрэгрүү шилжиж байгааг илэрхийлнэ. Ихэс ховхрох эсвэл элэгний хүнд үйл ажиллагааны алдагдал зэрэг нэмэлт хүндрэл илрээгүй тохиолдолд протромбины хугацаа, тромбопластины хугацаа, фибриногений концентраци зэрэг нь ач холбогдол багатай юм. [82].
Микроангиопатик гемолиз нь цусны наацанд шистоцит болон дуулга эс (schistocytes and helmet cells) тодорхойлогдсоноор (Зураг 6-8) эсвэл ийлдэсний лактатдегидрогеазагийн түвшин ихсэлтээр илэрч болно. Капиллярын нэвчимхий чанар ихэссэний улмаас цусны сийвэн багасч цус өтгөрөлийн шинж ажиглагдана. Цусны цагаан эсийн тоо үл ялиг ихэссэн байж болно.
Элэг – Үүдэн венийн болоод синусойдын ойролцоох фибрины хуримтлал болон жижиг цэврүүт өөхний хуримтлал нь преэклампситай эмэгтэйчүүдийн элгэнд илэрдэг гистологийн өөрчлөлт юм. [83,84]. Элэгний цусан хангамж багассаны улмаас ишеми төдийгүй үүдэн венийн ойролцоох жижиг цус харвалт үүсч болно. Элэгний үйл ажиллагааны алдагдлын эмнэлзүйн өөрчлөлтүүдэд хэвлийн баруун дээд хэсэгт эсвэл эпигастрик орчимд өвдөх, трансаминазагийн түвшин ихсэх, коагулопати болон зарим хүндэрсэн тохиолдлуудад капсулын доорх цус харвалт, элэгний гэмтэл зэрэг шинж тэмдгүүд багтана. Дээрхи шинж тэмдгүүд илрэх нь мөн л преэклампсигийн хөнгөн явцаас хүндрүү шилжиж буйгийн илэрхийлэл юм. Дотор муухайрах, огиулж бөөлжих шинж илэрч болно. Эпигастрик өвдөлт нь хүнд хэлбэрийн преэклампсийн чухал шинж тэмдгүүдийн нэг юм. Энэхүү өвдөлт нь ерөнхийдөө шөнийн цагаар эхэлдэг ихэвчлэн өвчүүний ард талд өвчүүний доод хэсгээр эсвэл эпигастрик орчим зарим үед баруун хавирганы нуман доогуур юмуу нурууруу дамжиж өвддөг, байнгын илэрдэг онцлогтой. [85]. Элэг томрох болон цус алдалтын улмаас Глиссоны бүрхүүлийг тэлж цочроон өвдөлт үүсгэж байна гэж үздэг.Элэг тэмтрэлтээр эмзэглэлтэй байж болно. Жирэмсэн эмэгтэйчүүдэд шөнийн цагаар ийм шинж тэмдгээр илэрч болох өөр нэгэн өвчин бол ходоод улаан хоолой сөөргөө бөгөөд элбэг илэрдэг энэхүү өвчнөөс члган оношлоход анхаарах нь зүйтэй. Ховор тохиолдолд элэгний үйл ажиллагааны алдагдлын шалтгаант түр зуурын чихрийн шижин илэрдэг.
Төв мэдрэлийн тогтолцоо болон нүд – Преэклампсигийн төв мэдрэлийн тогтолцооны илрэлд толгой өвдөх, харааны өөрчлөлтийн шинж тэмдгүүд болон гиперрефлек багтана. Преэклампсийн толгойн өвдөлт нь чамархай , дух, дагз хэсгийн эсвэл бүх хэсгийг хамарсан өвдөлт байна. [86,87]. Ихэвчлэн лугшиж/ цохиж буй мэт эсвэл хатгах шинж чанартай өвддөг. Хэдийгээр тодорхой онцлог өвөрмөц шинж тэмдэггүй ч бусад толгойны өвдөлтөөс преэклампси шалтгаант толгойн өвдөлтийг ялгаж болох шинж тэмдэг нь өвдөлт намдаах эм хэрэглэсэн эсэхээс үл хамааран тогтвортой хүчтэй өвдөлт илрэх шинж юм. ( амьдралдаа мэдэрсэн хамгийн хүчтэй өвдөлт хэмээн өгүүлсэн байдаг )
Торлогийн артерийн агшилтын улмаас харааны өөрчлөлтүүд илэрдэг. Нүд бүрэлзэх, фотопси (нүдэнд гялсхийх гэрэл, оч харагдах ) , скотом ( харааны талбайд хар толбо эсвэл зай харагдах ) зэрэг шинж тэмдгүүд багтдаг. [88-90]. Диплопи болон хараа алдагдах , хараагүй болох шинж ч илэрч болно. Кортикал хараагүйдэл нь ховор тохиолдох бөгөөд түр зуур илэрнэ. [91]. Торлогийн артери венийн тромб, торлог ховхрох, нүдний мэдрэлийн гэмтэл , торлогийн артерийн агчил мөн торлогийн ишеми зэрэг торлогийн гэмтэлтэй холбоотойгоор хараагүйдэл илрэх ба энэ нь тогтвортой үлдэхийг үгүйсгэхгүй. [92].
Прэклампситай эмэгтэйд уналт илрэх нь эклампсид шилжиж байгаагийн шинж тэмдэг. Хөнгөн хэлбэрийн преэклампситай 400 эмэгтэй тутмын 1 –т, хүнд хэлбэрийн преэклампситай 50 эмэгтэй тутмын 1 – т экламсийн уналт тохиолддог байна.
Жижиг цус харвалтууд, петехи, тархины хаван, тархины судасны эмгэг , тархины ишеми, болон фибринойд үхжил зэрэг гистопатологийн өөрчлөлтүүд тодорхой үүрэгтэй оролцдог. [93,94]. Преэклампсийн үеийн тархи судасны өөрчлөлтийн тайлбар нь төдийлөн тодорхой биш байгаа юм. КТГ болон MRI – д тархины хойд тал бөмбөлөгт илрэх тархины хаван болон ишемийн болоод цус харвалтын шалтгаант өөрчлөлтүүд тайлбарлахад дөхөм болгож байгаа ч эмнэлзүйн шинж тэмдгүүдийг бүрэн тайлбарлахад хангалтгүй хэвээр байна. [95,96]. Тэдгээр өөрчлөлтүүд нь хүнд хэлбэрийн гипертензийн хариу урвалаар илэрч буй тархины судасны агчил болон тархины судасны зохицуулга алдагдсанаас үүсч байна хэмээн таамагладаг. [97,98]. Хамгийн ноцтой хүндрэл болох цус харвалт нь нас баралт , хөдөлмөрийн чадвар алдалтын шалтгаан болдог хэдий ч ховор тохиолддог.
Бусад шинж тэмдгүүд — Хэвийн цусны даралттай эмэгтэйчүүдтэй харьцуулахад преэклампси бүхий эмэгтэйчүүдэд илэрдэг бас нэгэн өөрчлөлт бол өөх тосны солилцооны хямрал юм . ( нийт холестрин, триглицерид ихсэх ) [100,101].Цочмог панкреатит нь хүнд хэлбэрийн преэклампсийн ховор илрэх хүндрэлүүдийн нэг. [102].
Ураг болон ихсийн талаас— Архаг ихсийн цусан хангамжийн дутагдлын улмаас ургийн өсөлтийн хоцрогдол болон ургийн ус багасах шинжүүд илэрнэ. Хэвийн цусны даралт бүхий эмэгтэйчүүдтэй харьцуулахад хүнд хэлбэрийн болон эрт илэрсэн преэклампситай эмэгтэйчүүдээс төрсөн хүүхдийн жин 12-23% – иар бага байдаг. [103]. Нэгэн томоохон судалгаагаар эрт илэрсэн преэклампсигийн үед ургийн эндэгдлийн эрсдэл 5 дахин , перинатал эндэгдэл/неонатал өвчлөлийг 16 дахин ихэсгэж байна гэсэн дүгнэлт гарсан байна. [111]. Ялгаатай нь хожуу илэрсэн преэклампси нь ургийн эндэгдэлтэй хамааралгүй төдийгүй перинатал эндэгдэл/ неонатал өвчлөлийг ердөө 2 дахин ихэсгэж байгааг тогтоожээ. Хүнд хэлбэрийн шинж тэмдэггүй үед ихэс ховхролт <1% – д нь илэрдэг бол хүнд хэлбэрийн үед 3% – тай тохиолдсон байна. [113].
Оношилгоо — Олон улсын удирдамжуудад преэклампсигийн оношилгоонд өмнө нь цусны даралт ихсэлт оношлондож байгаагүй эмэгтэйд жирэмсний 20 долоо хоногийн дараах хугацаанд цусны даралт ихсэлт болон протейнури , бай эрхтний үйл ажиллагааны алдагдлын аль нэг нь илэрвэл преэклампси гэж үзнэ гэсэн тодорхойлолтыг зөвшөөрдөг. [4,114-116]. Оношилгооны шалгуур [4] – ыг өмнөх мэдээллээрээ хүргэсэн билээ. (Хүснэгт №2 )
Ялган оношилгоо
Архаг буюу урьд нь оношлогдсон гипертензи— Жирэмсний эхэн үед тохиолддог цусны даралт багасалтын улмаас архаг цусны даралт ихсэттэй эмэгтэйчүүд анх эх барихын үзлэгт хамрагдах үедээ хэвийн цусны даралттай хэмээн оношлогдох нь бий. Жирэмсний сүүл үед тухайн эмэгтэйн цусны даралт жирэмслэхээс өмнөх үеийн цусны даралтын түвшинд хүрэхэд энэ нь хөнгөн хэлбэрийн преэклампси төст шинж илэрхийлдэг.
Дээрх тохиолдолд оношилгоонд хэд хэдэн зүйлийг анхаарах нь зүйтэй :
Ихэвчлэн архаг гипертензи нь преэклампсигаас өмнө буюу жирэмсний 20 долоо хоногоос өмнө илрэх хандлагатай байдаг
Преэклампсийн үед протейнури илрэх ба ихсэх хандлагатай байдаг бол архаг даралт ихсэлтийн үед протейнури илрэхгүй буюу <1 гр/өдөрт байна. [20].
Преэклампси нь анхан төрөгчдөд илүүтэй тохиолдоно
>40 насны анхан төрөгчид архаг гипертензитэй хэдий ч преэклампси илрэх нь элбэг байдаг.
Цусны даралт ихсэлтийн суурин дээр илрэх преэклампси— хүснэгт №2 – т өгүүлсэн преэклампсийн хүнд хэлбэрийг илтгэх шинж тэмдэгүүд түлхүү ажиглагдана. [119]. Анхдагч буюу эссециаль гипертензи бүхий нөхөн үржихүйн насны эмэгтэйчүүдэд хөнгөн зэргийн протейнури илэрдэг учир преэклампсийн үед ихээр протейнури илрэх нь бий.
Урьд оношлогдсон бөөрний эмгэгийн сэдрэл – Урьд нь анхдагчаар болон хоёрдогчоор бөөрний эмгэгтэй байсан эмэгтэйчүүдэд нэмэлт преэклампси үүсэх нь цөөнгүй. [120,121].
Антифосфолипид хам шинж— Антифосфолипид хам шинжийн үед цусны даралт ихсэлт, протейнури ,тромбоцитопени болон бусад эрхтний үйл ажиллагааны алдаглдаар илэрч болно. Фосфолипидын эсрэг эсрэг биеийн лабораторийн шинж тэмдгүүдгүйгээр энэ оношийг батлахад төвөгтэй.
AFLP, TTP, HUS, SLE — Хэдийгээр преэклампси/HELLP нь жирэмсэн эмэгтэйчүүдэд гипертензи, тромбоцитопени, элэг, бөөрний үйл ажиллагааны алдагдал илрэх нийтлэг шалтгаанууд хэдий ч өөр бусад өвчний үед илэрч болохыг анхаарах хэрэгтэй. (Хүснэгт№5А,В).
Эх сурвалж : Uptodate Oct.28 2014 Preeclampsia : Clinical features and diagnosis
32. Cunningham FG, Lindheimer MD. Hypertension in pregnancy. N Engl J Med 1992; 326:927.
33. Sibai BM. Pitfalls in diagnosis and management of preeclampsia. Am J Obstet Gynecol 1988; 159:1.
59.Bauer ST, Cleary KL. Cardiopulmonary complications of pre-eclampsia. Semin Perinatol 2009; 33:158.
73.Moran P, Lindheimer MD, Davison JM. The renal response to preeclampsia. Semin Nephrol 2004; 24:588.
78.Stillman IE, Karumanchi SA. The glomerular injury of preeclampsia. J Am Soc Nephrol 2007; 18:2281.
86.Shah AK, Rajamani K, Whitty JE. Eclampsia: a neurological perspective. J Neurol Sci 2008; 271:158.
89.Dinn RB, Harris A, Marcus PS. Ocular changes in pregnancy. Obstet Gynecol Surv 2003; 58:137.
93.Sheehan, HL, Lynch, JB. Pathology of toxaemia of pregnancy. Churchill and Livingstone, London 1973.
97.Zeeman GG. Neurologic complications of pre-eclampsia. Semin Perinatol 2009; 33:166.
103.Odegård RA, Vatten LJ, Nilsen ST, et al. Preeclampsia and fetal growth. Obstet Gynecol 2000; 96:950.
108.Vatten LJ, Skjaerven R. Is pre-eclampsia more than one disease? BJOG 2004; 111:298.