БНХАУ-ын Үхань хотод 2019 оны 12 сарын 31-нд шалтгаан тодорхойгүй уушгины хатгалгаа илэрч, 2020 оны 1 сарын 7-д тухайн улсын эрдэмтэд шинэ төрлийн коронавирус (novel coronavirus буюу 2019-nCoV хэмээн нэрлэж байна) –ээр үүсгэгдсэн болохыг тодорхойлсон.
Эсэд дасан зохицох чадвараас нь хэтэрсэн хүчээр үйлчлэхэд эсийн гэмтэл үүсдэг. Стрессийн хариуд эс дасан зохицох хариу урвал, эсийн гэмтлийн шалтгааныг тус тусад нь сэдэв болгон оруулсан тул энд шалтгааныг товч дурьдая.
Некроз гэдэг нь цогцос хэмээх утгатай “necros” гэсэн үгнээс гаралтай. Некрозын үед эс, эсийн эрхтэнцрүүд хавагнасан эсвэл сийвэнгийн мембран урагдаж дотор агуулагдахуун гадагш гоожсон байгаа нь гэрлийн, электрон миксроскопиор тод харагддаг. Мөн “oncosis” гэдэг нь хавдах хэмээх Грек үгнээс гаралтай тул зарим судлаачид “хавант үхжил (oncotic necrosis)” хэмээх нэр томъёог ашиглаж байжээ.
“Аутофаги” гэдэг нь “phagy-идэх” ба “өөрийгөө-auto” хэмээх Грек үгнээс гаралтай үг юм. Задралын янз бүрийн шатандаа буй эрхтэнцрүүд гэх мэт цитоплазмын хэсгүүдийг агуулсан дан эсвэл давхар мембрант лизосомын гаралтай цэврүүг электрон микроскопт харж ажигласнаар анх энэхүү нэрийг ашиглаж эхлэжээ.
Эслэгийн агууламж өндөртэй хоол хүнс хэрэглэснээр чихрийн шижин, харвалт, зүрхний өвчний эрсдэл багасах гэх мэт эрүүл мэндэд маш олон ач тустай. Мөн судлаачдын тогтоогоогүй эслэгээс бусад эрүүл мэндэд тустай агууламж ч эслэгээр баялаг хүнсэнд байх боломжтой. Эслэгээр баялаг хүнс хүн бүрт өгөх ач тус өөр, нотолгооны түвшин сул боловч өтгөн хаталт, суулгалт, шамбарам гэх мэт хоол боловсруулах замын эмгэгийн эмчилгээний хоол болгон өвчтөнүүдэд зөвлөх нь элбэг.
Бүх олон эст махбодид апоптоз (програмчилсан үхэл) шаардлагатай. Хэрвээ апоптоз явагдахгүй бол хүн 80 наслахад 2 тонн ясны чөмөг, тунгалгийн зангилаа ба 16 км гэдэс хуримтлагдах болно гэж үздэг. Апоптозын судалгаагаар эсийн үхлийн олон төрөл програмуудын замын нэгдмэл бүрдэл гэдэг нь тогтоогдсон ба эдгээр олон зам нь янз бүрийн өвчний эмчилгээнд чухал байх боломжтой.
